طبق استدلالِ منتقدان، جبهه ای جهانی و منطقه ای علیه سوریه شکل گرفته و تنها بازیگر موثر جهانی که خارج از این جبهه قرار دارد روسیه و تنها قدرتِ منطقه ای خارج از این جبهه جمهوری اسلامی است و ورود به چنین میدانی پرمخاطره است؛ بخش هایی از خاک سوریه به اشغال مخالفان درآمده و آمریکا و اروپا پنهان نمی کنند که تا برکناری بشار اسد، از پا نمی نشینند. نتیجه ای که منتقدان از این مقدمه می گیرند این است که اگر اسد نتواند بر ناآرامی ها غلبه کند و جای خود را به دیگری بدهد، روابط ایران با حکومت بعدی خصمانه خواهد شد و فشار غرب بر ایران افزایش خواهد یافت. این تحلیل اگرچه واگوی برخی حقایق راجع به نگاه مخالفانِ جهانی و منطقه ای حکومت سوریه است، اما تحلیل استواری نیست که برپایه آن جمهوری اسلامی یکی از خطوط استراتژیک سیاست خارجی اش را تغییر دهد. مبانی استدلالِ حامیان حفظ رابطه با حکومت بشار اسد تاکنون به روشنی و تفصیل اعلام نشده است؛ اما از کنار هم چیدن اظهار نظرها و تحلیل های پراکنده می توان مبانی استدلال ایشان را این گونه جمع بندی کرد:

همه اجزای حکومت ها از جمله مفهومِ به شدت ذهنیِ منافع ملی و مفهومِ ذهنی-عینیِ امنیت ملی و کارکردِ عمیقا کارکردگرایانه سیاست خارجی، از کشوری به کشور دیگر فرق می کند. آن چه نزد حاکمان یک کشور، عناصرِ تامین کننده منافع ملی و امنیت ملی انگاشته می شود، نزد حاکمان کشوری دیگر می تواند معنای دیگری داشته باشد. حتی وقتی در کشوری رژیم سیاسی عوض می شود، با وجود این که سایر اجزای کشور سر جای خود است، معنا و مفهوم منافع ملی و امنیت ملی تغییر می کند و به تبع آن ها نگرش به سیاست خارجی و حتی تکنیک های دیپلماسی عوض می شود. این تفاوت ها در دو مفهوم کلیدی ریشه دارد که تعیین کننده همه کنش های ارادی و هدفمند و غیر ارادی و اجتناب ناپذیر کشورها هستند. این دو مفهوم یعنی ژئو استراتژی و ژئوپلتیک تا حدودی تابع اراده حاکمان کشورهاست و مابقیِ آن وضعی جبری است که کشورها را از آن گریزی نیست. ژئو استراتژی مبین وضع کشورها از حیث مزیت ها و موقعیت ها و محرومیت ها و تنگناهاست. مثلا این که کشوری کنار دریای آزاد واقع شده باشد و یا محصور در صحاری ، خارج از اراده کشورهاست؛ اما حاکمان این کشورها ناگزیرند درچارچوب اقتضائاتِ این استقرار قهری عمل کنند. در حوزه ژئوپلتیک نیز علاوه بر محدودیت های ژئو استراتژیک که برخی رفتارها را به سیاستمداران تحمیل می کند، محدودیت های ناشی از توزیع قدرت در اطراف کشور هم به جبر پیشین اضافه می شود.

ایران از جنبه ژئواستراتژیک در منطقه ای واقع شده که حکومت آن با هر خصلتی و با هر شیوه ملکداری، همواره و به صورت ناگزیر در معرضِ مطامع است. منظور از مطامع، لزوما و در همه حال، خصومت آگاهانه دیگران با ایران نیست؛ بلکه بیانگرِ این وضع است که در کشاکش قوای جهانی و منطقه ای، ایران خواسته و ناخواسته، پاره ای از مناقشه است. روزی که روسیه تزاری می خواست به اقیانوس هند دست یابد و امپراتوری بریتانیا را در شبه جزیره هند مهار کند، ایران پاره ای از بازی بود، ولو این که حکومت قاجار اراده می کرد بیرونِ بازی بماند و یا بکوشد از این کشاکش سودی حاصل کند. در روزگاری هم که اردوگاههای شرق و غرب ستیزه می کردند، ایران پاره ای از مناقشه بود- یک روز در معامله با شوروی برای آزاد کردن آذربایجان و روزی دیگر همپیمان با غرب برای دفع خطر کمونیسم.

رفتارهای منبعث از وضع ژئوپلتیک بعضا تابع همین اقتضائات ژئو استراتژیک است و بعضا ناشی از هنجارها و باورهای هر دوره ای از تاریخ کشورها بعلاوۀ اقتضائاتِ مشابه در کشورهای همسایه و بازیگرانِ منطقه ای و جهانی. مثلا در سی و چند سال گذشته در ایران و محیط استراتژیکِ آن تغییراتی رخ داده که کیفیات ژئواستراتژیک و ژئوپلتیکِ آن را بازتعریف کرده است. جغرافیای سیاسی ایران در نسبت آن با شمال کشور یکسره دگرگون شده و به جای اتحاد شوروی یکپارچه، موجودیت های سیاسیِ پراکنده شکل گرفته و در شمال آفریقا که همواره برای سیاست خارجی ایران مهم بوده سودان دوپاره شده است.

اما آن چه بیش از این ها بر سیاست خارجی ایران اثر گذاشته تغییرات ژئوپلتیک است: اول، رژیمِ سازگار با اسرائیل-اگر نگوییم متحد آن- در ایران سرنگون شده؛ دوم رژیم های متحد اتحاد شوروی پیشین در افغانستان و عراق جای خود را به رژیم هایی داده اند که با همه تحفظ هایشان باز متحد غرب به شمار می روند؛ سوم ، ترکیه که زمانی کشوری معمولی در همسایگی ایران بود به مدد رشد اقتصادی و ایضا همپیمانی دیرینه با غرب، داعیه هایی فراتر از گذشته دارد؛ چهارم، همسایه دیگر ایران یعنی پاکستان قدرت هسته ای شده و اگرچه معارضِ استراتژیک ایران نیست، رقابت های آن در زمینه ترتیبات افغانستان، می تواند برای ایران دردسر ساز باشد.

به این مجموعه می توان تغییرات دو سال اخیر در برخی کشورهای شمال آفریقا و بحران آشکار بحرین و بحران سرکوب شده اما موجودِ عربستان را هم اضافه کرد. نتیجه قهری این مناسبات و ترتیبات این است که ایران به طور کلی و جمهوری اسلامی به طور اخص، پاره ای از معرکه است و حتی اگر بخواهد نمی تواند بیرون بازی بایستد. این جمله تالس فیلسوف و عالم یونانی که «طبیعت از خلا بیزار است» قولی فیلسوفانه است، اما در سیاست هم کاربرد دارد. در هنگامه کشاکش قوای منطقه ای و جهانی، کشوری که بخواهد از معرکه دور بماند، بیطرف انگاشته نمی شود؛ بلکه این کنار ماندن، ناتوانی در اعمال اراده تعبیر می شود .

در روابط بین الملل که هنوز هم با وجود همه تحولات خارق العاده اش در زمینه رشد نهادهای غیر دولتی در جهان، قدرت تنها ابزار مطمئن پیگیری منافع است، کشوری که برکنار از جدال منافع باشد، خودش به موضوعِ کشاکش تبدیل می شود و طمع دیگران را بر می انگیزد. ایران برای حفظ امنیت ملی و پیگیری منافع ملی اش ناگزیر به بازی در چارچوب نظمی است که قوای معارض آن بیش از قوای همراه او هستند.

آیا در چنین فضایی می شود از کشوری خواست به کشور یا کشورهایی که با هر انگیزه ای حاضرند در معرکه بزرگ و اجتناب ناپذیر کنارش بمانند دست بکشد و دل در گرو همراهی کسانی ببندد که امروز خصم اند و فردایشان نامعلوم؟ بعید است دولت ایران از مخاطراتی که مخالفان حفظ رابطه با سوریه بر می شمرند بی اطلاع باشد، اما عناصر بازی منطقه ای و جهانی و اقتضائات ژئواستراتژیک و ژئوپلتیک، انتخابی عقلایی تر از این باقی نمی گذارد که ایران در معرکه ای که همه اجزایش در اختیارش نیست از مهم ترین ابزارِ کنش بازدارنده و عنداللزوم ابزار فشار بر رقیبان منطقه ای و جهانی اش، چشم پوشی نکند. هیچ جنگاوری بدون شمشیر و سپر از میدان جنگ، پیروز بر نمی گردد.