قوانین تاریخ علم اثبات کرده است که برای انتقال و شکل‌گیری تمدن جدید در قرون وسطی و مرحله اتنقال پس از آن وجود شخصیت جامع العلوم ضروری بوده است و از این رو امام صادق(ع) جایگاه کالبدی در تاریخ علم و تاسیس موسسات تمدنی دارد.

به گزارش پیارم به نقل از خبرگزاری فارس ـ محمدرضا شهیدی پاک (عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی تهران): مدینه نخستین مرکز و محور آغازین آموزش‌ها و معارف اسلامی است که با حلقات درسی امام باقر و امام صادق علیهما‌ السلام، آموزش‌های انسانی و اسلامی را تجربه کرد، بزرگانی از دانشمندان یونان، ایران، مغرب، اندلس، هند و ماوراءالنهر و از سایر مراکز آموزشی و پژوهشی جهان در این حلقات درسی حضور پیدا کرده‌اند؛ تاسیس مجمعی که معارف مختلف به وسیله افراد با گرایش‌های متفاوت  در آن حضور داشته باشند و دانشجویان و محققانی از ملل در آن حضور پیدا کنند، از ویژگی‌های اصلی نهاد آموزش در دوره مدرن است.

این کیفیت آموزش در نخستین مرکز آموزش اسلامی با کیفیت و کمیت بسیار بالایی در مرکز مدینه و در جامع مدینه‌الرسول و به شکل خاص آن در حوزه درس صادقین(ع) محقق شد، این پدیده بی‌نظیر آموزش اسلامی است که به وسیله محققان بسیاری در قالب مقاله و کتاب مورد تاکید قرار گرفته است.

حیات عقلی و ذهنیت معارف و خطوط اساسی آموزش اسلامی با آموزه‌های امام باقر(ع) و امام صادق(ع) در این مرکز شکل گرفت و نمونه‌هایی از آن در جامعه بغداد، کوفه، نیشابور، مرو، بخارا، سمرقند، قم، اصفهان و سایر جوامع اسلامی به ویژه در ایران که سابقه طولانی نهادها و موسسات تمدنی آموزش را تجربه کرده بود توسعه پیدا کرد.

بنیانگذاران مکاتب فقهی و دینی تفکر اسلامی چون، ابوحنیفه ، مالک و جابربن حیان (JEBER)، هشام، مفضل و … از شاگردان برگزیده در حوزه درس امام صادق(ع) بودند، جایگاه جامع‌العلوم امام صادق در تاریخ علم از معارف مشهور در مورد این امام همام بوده است و حتی در وجه لقب ایشان به صادق دخالت دارد، اما اهمیت معاصر این مطلب که از مشهورات تاریخی است بوسیله اندیشمندان متخصص تاریخ علم معاصر مورد تحقیقات طولانی و گسترده قرار گرفته است.

در مورد علم شیمی چند متخصص تاریخ علم دستاوردهای مکتب امام صادق را بررسی کرده‌اند از جمله، کراوس، مکتب امام صادق و شاگرد او جابر GEBER را موسس علم شیمی معدنی دانسته و در تحقیقی نسبت  و جایگاه او در علم جدید را نشان داده است و اهمیت کالبدی او در تاریخ علم را مدلل و بطور کامل روشن نموده است.

همچنین در نیمه قرن بیستم موسسه جهانی استراسبورگ فرانسه Franc trasbourg در گزارش تحقیقی از بیست و پنج تن از محققان تاریخ علم، وجه جامع العلوم امام صادق(ع) possessing all kind of sciences را  تا حدودی بررسی کرده است.

جامع، الگوی نخستین university

پیدایش مرکز آموزشی جامع مدینه در حوزه  تمدن اسلامی که در آغاز شکل‌گیری بود با فراهم شدن زمینه‌های نخستین انتقال علوم به حوزه اسلامی همراه شد و با   ورود اولین موج هلنیسم (HELENISM) به محدوده فرهنگ اسلامی مصادف گردید و  امام صادق (ع) با ارایه اموزه‌های اسلامی در مقام نقد اندیشه‌های یونانی و هلنی قرار گرفت.

در گزارش‌های تاریخی مربوط به صادقین آمده است که مبانی معارف انسانی و اسلامی در آموزش‌های آنها وارد زندگی علمی مسلمانان شد و معارف بنیادین در  علم شیمی، زیست‌شناسی و طبیعت شناسی و فلسفه و هیئت و نجوم و حیوان شناسی و فقه و حقوق و طب و تاریخ و جغرافیا در حلقات درسی و مکتب صادقین در مدینه گسترش یافت و مجموعه علوم و آموزش و معارف اسلامی در سایه جهاد علمی امام صادق (ع) بوجود آمد و نهاد آموزش اسلامی در این مرحله از شکل‌گیری ان با توجه به شیوه‌های انسانی علم آموزی بر اساس دیدگاه‌ها قرآنی و اسلامی امام جعفربن‌محمد شکل گرفت.

مجموع رسایلی که در علوم مختلف به امام نسبت داده‌اند به حدی است که می‌توان از امام به عنوان شخصیت جامع العلوم نام برد، قوانین تاریخ علم اثبات کرده است که برای انتقال و شکل‌گیری تمدن جدید در قرون وسطی و مرحله اتنقال پس از آن وجود شخصیت جامع العلوم ضروری بوده است و از این رو امام صادق(ع) جایگاه کالبدی در تاریخ علم و تاسیس موسسات تمدنی دارد وجه جامع العلوم  او تاسیس حلقات مختلف درسی در جامع مدینه نخستین دانشگاه در قرون وسطی است که اولین دانشگاه‌های اروپا نام خود را از مفهوم ان یعنی جامع گرفتند.

مفهوم جامع ریشه University در اروپا قرون وسطی است، مفهومی اسلامی است که در مکتب پیامبر اکرم(ص) و امام صادق (ع) پدید آمد این مکتب که می‌توانست شیوه خاص علوم و معارف اسلامی را با رویکرد اسلامی استمرار ببخشد به علت  توطئه‌های گسترده دومین خلیفه عباسی برای مهار تشیع، با  حبس و قتل امام صادق (ع) در سال ۱۴۸ هجری بوسیله منصور عباسی متوقف شد.

با این وجود، حیثیت جامع العلوم او تاثیر حیاتی خود را برای تمدن و نهاد آموزش اسلامی ایفا کرد و فقط آثار آن زمینه‌های استمرار تمدن اسلامی و شکل‌گیری نخستین جوامع علمی و نهاد آموزش مسلمانان که محل تجمع محققان و مدرسان بود را فراهم ساخت و با وجود اینکه خلافت عباسی برنامه‌های فرهنگی و آموزشی بسیاری را برای محدود کردن کارهای علمی و  آموزشی او به کار گرفت، امام صادق (ع) تنها شخصیت جامع‌العلوم جهان در قرون وسطی است که مؤسس نهاد آموزش اسلامی و نخستین هادی نوعی از علوم انسانی است که یکی از محصولات ان  تمدن اسلامی بود.