بارها شنیده‌ایم که انقلاب اسلامی ایران، انقلابی فرهنگی بود که به‌مدد باور‌های اعتقادی مردم مسلمان کشورمان رقم خورد. طبیعتا در چنین انقلابی، وجوه مختلف «فرهنگ» از پایه‌های اساسی و نقاط مهمی است که باید مورد توجه قرار بگیرد؛ مخصوصا در شرایطی که مقام معظم رهبری به‌عنوان عالی‌رتبه‌ترین مقام کشور بر این مهم تاکیدی دوچندان دارند.

کم‌کاری در حوزه فرهنگ به‌نسبت توجه به‌حوزه‌های دیگر، واقعیتی است که هیچ مدیر دولتی نمی‌تواند از زیر بار آن شانه خالی کند. رهبر معظم انقلاب در اواسط سال ۹۰ هنگامی که درباره مسائل مختلف با مسئولان کشوری سخن می‌گفتند، پس از تاکید بر اهمیت توجه به موضوع اقتصاد تاکید کردند: «اگر چنانچه ما کارهای اقتصادی را – همچنان که در برنامه هست و آرزوهای ما متوجه به آن است – انجام بدهیم، اما در زمینه‌ی کار فرهنگی عقب بمانیم، بدانید کشور لطمه خواهد دید. دشمنان ما یکی از چشمه‌های دشمنی‌شان کار اقتصادی است؛ یک چشمه‌ی مهم دیگر، کار فرهنگی است».

حال و هنگامی که کاندیداهای انتخابات ریاست‌جمهوری در سخنرانی‌ها و مناظره‌های مختلف، برنامه‌های خود را برای دور آتی مدیریت اجرایی کشور بیان می‌کنند، بسیاری از هنرمندان و اهالی فرهنگ گله‌مندند که چرا آن‌ها در مناظره‌های تلویزیونی و برنامه‌های تبلیغی خود به سَرسَری‌ترین شکل ممکن به این بخش پرداخته و تنها معطوف به حوزه‌های اقتصاد و سیاست شده‌اند؛ به‌طوری که امروز اکثر افرادی که می‌خواهند پای صندوق رای بروند، می‌توانند یک‌جمله درباره مواضع اقتصادی و سیاسی هریک از کاندیداهای صحبت کنند اما آیا فردی می‌تواند بگوید موضع‌گیری فرهنگی کاندیداها – به‌جز شعارهای زیبای کلی و همیشگی – چیست؟

گویا کاندیداهای هشت‌گانه و ستاد‌های تبلیغاتی‌شان کمتر توجه داشته‌اند که امروز توجه به فرهنگ – در کنار اقتصاد – یکی از مهمترین برنامه‌هایی است که همچون دیگر سیاستمداران و دولتمردان از آن مغفول مانده‌اند. شاید در حوزه اقتصاد یا سیاست بتوان شعار‌ داد و صرفا در چند جمله وضعیت را نقد کرد و برای اصلاحش برنامه داد اما حوزه فرهنگ، حوزه سخنان سه‌دقیقه‌ای و حرف‌های کلی نیست؛ چه آنکه اکثر کاندیدای محترم در مناظره چهارساعته تلویزیونی خود که قرار بود به حوزه فرهنگ اختصاص داشته باشد، سخنانی کلی و تکرارشده را مطرح کردند.

به‌نظر می‌رسد، ۸ کاندیدای جلوس بر صندلی چهارساله بالاترین مقام اجرایی کشور باید به گزارشی که در سایت دفتر مقام معظم رهبری درباره نقاط قوت و ضعف دولت‌های نهم و دهم منتشر شده توجه کنند.

نکته جالب اینجاست که در بخش ضعف‌های ۲۱‌گانه‌ای که دفتر رهبری برای دولت نهم و دهم منتشر کرده است، سه شماره اول به بخش «فرهنگ» اختصاص دارد و در موارد بعدی به موضوعات اقتصادی و… که گاها مورد نقد جدی کاندیداهاست اشاره شده است.

برای توجه کاندیداهای محترم و همچنین توجه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، در جدول نقاط قوت و ضعف دولت، سه‌بند اول ضعف‌های دو دوره اخیر به نقل از سایت «khamenei.ir» عینا در زیر آورده می‌شود:

۱- مظلومیت فرهنگ

«از بخش فرهنگ رفع مظلومیت کنید. بخش فرهنگ انصافاً بخش مظلومی است. الان در گزارش آقای رئیس‌جمهور، اصلاً اسمی از فرهنگ نیامد؛ یا در اولویت‌بندیها این اولویت فدای اولویتهای دیگر شد و آنها تقدم پیدا کرد که در کوتاهی وقت، بیان بشود! این مظلومیت است دیگر. واقعاً مسأله‌ی فرهنگ را دست کم نگیرید. خیلی از مشکلات جامعه‌ی ما با فرهنگ‌سازی حل می‌شود. توجه بکنید که امروز، عمده‌قوای دشمنان ما در جبهه‌ی فرهنگی دارد کار می‌کند. ۱۳۸۶/۰۶/۰۴»

۲- اولویت‌بندی نکردن فعالیت‌های فرهنگی

«آنچه که من لازم میدانم به دوستان دولت توصیه کنم، این است که مسئله‌ی فرهنگ را خیلی جدی بگیرید. اگر چنانچه ما کارهای اقتصادی را – همچنان که در برنامه هست و آرزوهای ما متوجه به آن است – انجام بدهیم، اما در زمینه‌ی کار فرهنگی عقب بمانیم، بدانید کشور لطمه خواهد دید. دشمنان ما یکی از چشمه‌های دشمنی‌شان کار اقتصادی است؛ یک چشمه‌ی مهم دیگر، کار فرهنگی است. البته نه وقت و نه ظرفیت جلسه اجازه نمیدهد که انسان در این زمینه وارد بشود؛ لیکن فی‌الجمله دوستان توجه داشته باشند که کار فرهنگ، کار بسیار مهمی است؛ با ملاحظه‌ی جهت‌گیری‌های انقلابی و اسلامی. در زمینه‌ی فرهنگ، دچار رودربایستی نشوید. در همه‌ی شعبه‌های فرهنگی – چه در موضوع کتاب، چه در کارهای هنری، چه در مؤسسات فرهنگی – جهت‌گیری‌ها را انقلابی و اسلامی قرار بدهید. اولویت‌ها را در اینجا هم ملاحظه کنید، چون منابع بالاخره محدود است. البته مصوبه‌ی دولت در زمینه‌ی بودجه‌ی فرهنگی، مصوبه‌ی خوبی است؛ اگرچه حالا شنیدم که خیلی از مبالغ این مصوبه تخصیص داده نشده؛ حتّی اگر همه‌اش هم تخصیص داده شود، باز برای همه‌ی فعالیتهای فرهنگی کافی نیست. بنابراین منابع دچار محدودیت است. با توجه به محدودیت منابع، نگاه کنید ببینید اولویتها چیست. البته من یک مجموعه‌ای را به نحو پیشنهاد به دولت ارائه کردم؛ که اگر این چیزها در کار فرهنگ مورد توجه قرار بگیرد، با توجه به نگاهی که ما در زمینه‌ی فرهنگ داریم، اینها اولویت خواهد داشت؛ یعنی اینها تأثیراتش بیشتر خواهد بود. بله، اینها را باید دنبال کنید تا ان‌شاءاللَّه تحقق پیدا کند. ۱۳۹۰/۰۶/۰۶»

«ببینیم ما چه قلم از قلم‌های کار فرهنگی را اهمیت می‌دهیم. در بعضی از آن دوره‌های قبل – که حالا نمی‌خواهیم خیلی مشخص کنیم و اسم بیاوریم، لیکن چاره‌ای هم نیست؛ انسان برای مقایسه مجبور است بگوید – میخواستند کار فرهنگی بکنند، گفتند بودجه‌ی فرهنگی؛ بنا کردند کاروانسراهای شاه عباسیِ بین راه را به عنوان کار فرهنگی، آباد کردن! بله، آباد کردن کاروانسرای شاه عباسی چیز خوبی است، اثر باستانی هم هست؛ اما آیا کار اولویت‌دار فرهنگی ما همین است؟»

«خوب، جذب بودجه‌ی فرهنگی در جای مناسب، خیلی کار سختی است؛ کار آسانی نیست. کار فرهنگی مثل ساخت‌وساز نیست که آدم بگوید خیلی خوب، این زمین، این هم مصالح، حالا بروید بسازید. کار فرهنگی مصالحش خیلی سخت گیر می‌آید؛ معمار و استادکارش خیلی دشوار به دست می‌آید. لذاست که به نظر من توی کار فرهنگی یک مقداری بایستی اهتمام ورزید. ما که اینجور در مواجهه‌ی با فشار عظیم تبلیغات جهانی قرار داریم؛ سیاست در خدمت فرهنگ است، اقتصاد در خدمت فرهنگ است، هنر در خدمت فرهنگ است، برای فشار آوردن به فرهنگ داخلی ملت ما. آنها میدانند که اگر فرهنگ را عوض کردند، دیگر مبارزه‌ای باقی نمیماند. اگر مبارزه‌ی با استکبار هست، اگر میل به ایستادگی و مقابله‌ی با دخالت اجنبی هست، به خاطر فرهنگ است. انسان یک فرهنگی دارد، همین فرهنگ را بیایند عوض کنند، همه چیز می‌شود مال خودشان؛ لذا همه‌ی فشار روی فرهنگ است. در مقابل این حرکت فرهنگی و این تهاجم عظیم فرهنگی که میخواهند روح انقلاب را، روح استقلال را، روح دین را از ما بگیرند، اولویت فرهنگی ما این است که برویم حالا فرضاً کاروانسرای شاه عباسی را آباد کنیم؟! این یعنی اشتباه کردن در تشخیص آن قلمِ کار فرهنگی؛ این یک اشکال است. ۱۳۸۹/۰۶/۰۸»

۳- کارهای تشریفاتی و ویترینی زمینه‌های فرهنگی

«یکی دو سال پیش که همین مجموعه اینجا حضور داشتید، من راجع به مسئله‌ی فرهنگی از دستگاه دولتی یک گله‌ای کردم. حالا خوشبختانه انسان احساس می‌کند که در دولت به کار فرهنگی اهتمام ورزیده میشود. بودجه‌های فرهنگیِ بزرگ و کلان و در واقع کارهای گوناگون و تکرار مسائل فرهنگی و اینها خوب است؛ انسان این اهتمام را مشاهده می‌کند، خرسند می‌شود؛ منتها اوائل امسال بود یا پارسال بود – یادم نیست – که وقتی راجع به همین بودجه‌ی فرهنگی صحبت شد، به آقای رئیس جمهور گفتم که من وقتی شنیدم شما این رقم کلانِ سنگینِ فرهنگی را تصویب کردید، از نحوه‌ی مصرف و جذب آن نگران شدم؛ با اینکه قاعدتاً آدم باید خوشحال بشود وقتی که بودجه‌ی فرهنگی زیاد میشود. مدیران ما دوست دارند که بودجه‌ای که به آنها داده میشود، جذب کنند؛ چون میدانند که اگر امسال جذب نکردند، سال دیگر خبری نیست؛ لذا ناچارند جذب کنند.

حالا بعد از آنکه مصرف فرهنگی را پیدا کردیم، قلمی که باید این بودجه صرف آن بشود، پیدا کردیم، برویم سراغ محتوایش. بالاخره میخواهیم فیلم بسازیم. مثلاً میخواهیم ده تا فیلم انقلابی بسازیم؛ ده تا فیلمی که حامل ارزشها باشد. یا میخواهیم فلان تعداد کتاب منتشر کنیم؛ محتواهایش چه باشد، چه جوری باشد، با چه قوّتی، با چه استحکامی، با چقدر مایه‌ی علمی و هنری که در آنجا به کار برده میشود؟ اینها خیلی کارهای سخت و ظریفی است.

در زمینه‌های فرهنگی، دنبال کارهای تشریفاتی و ویترینی نباشید. نمایش دادن کار فرهنگی، نه اینکه فایده‌ای ندارد؛ ضرر هم دارد. در زمینه‌ی فرهنگ باید دنبال کارهای محتوائی و اصیل و واقعی رفت که امروز نیاز عمده‌ی کشور هم این است. ۱۳۸۹/۰۶/۰۸».