مشاور عالی رهبر انقلاب در امور بین الملل در گفتاری به تبیین شرایط بین المللی در زمان برگزاری اجلاس تهران و بیان جزئیاتی از دیدارها و رایزنی های صورت گرفته پرداخته است. که دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله العظمی خامنه ای، آن را بازنشر داده است و در زیر به گزیده ای از آن اشاره خواهیم کرد.

خواست اصلی کشورهای عضو عدم تعهد؛ در این فضای بین المللی، مهم ترین خواست و مطالبه ی کشورهای عضو جنبش عدم تعهد، فعال شدن بیش از پیش این جنبش و نقش آفرینی آن در عرصه ی جهانی است؛ خواسته ای که وجه مشترک اظهارات مقامات عالی این کشورها در ملاقات با رهبر معظم انقلاب نیز بود. همچنین ابراز نگرانی از اعمال نفوذ آمریکا در تصمیمات بین المللی و عدم رعایت عدالت در ساختارهای جهانی از جمله دغدغه های اعضا است. به عنوان مثال آقای یایی بونی، رئیس اتحادیه ی آفریقا گفت که من از جانب ۵۳ کشور آفریقایی می گویم که ما نگران این اعمال نفوذ آمریکا و ابرقدرت ها در شورای امنیت در استفاده از حق وتو هستیم. ما می خواهیم حتماً یک عدالتی در استفاده از جامعه ی بین المللی ایجاد شود تا این دوسوم اعضای سازمان ملل متحد که از غیر متعهدها هستند، جایگاه مناسب خودشان را در دنیا پیدا کنند . از نظر او سخنان رهبر انقلاب در مراسم افتتاحیه ی اجلاس، تکیه بر همان اهداف اولیه ی جنبش بود. او خطاب به رهبر معظم انقلاب گفت من به سخنان شما گوش دادم و پس از پایان سخنرانی، سه نوبت متن مکتوب سخنان شما را مطالعه کردم. حرف های شما همان حرف های بنیانگذاران اولیه ی نهضت عدم تعهد در سال ۱۹۵۵ بود. افرادی مثل سوکارنو، ن هرو، ناصر و تیتو و این سخنان ما را امیدوار کرده است .

امیدواری کشورهای در حال توسعه به احیای اهداف جنبش عدم تعهد از دیگر خواسته های مقامات این اجلاس بود. خانم شیخ حسینه واجد؛ فرزند شیخ مجیب الرحمان که پایه گذار بنگلادش بود، در دیدار با رهبر انقلاب تصریح کرد: زمانی که ایران به ریاست اجلاس رسید، ما به این جا امید بستیم و از شما می خواهیم که به عنوان رهبر انقلاب اسلامی برای پویایی جنبش تلاش کنید و بنگلادش با همه ی ظرفیتش به شما کمک می کند تا بتوانید مدعاهای نهضت عدم تعهد را از حرف به عمل بیاورید .

آقای آصف علی زرداری؛ رئیس جمهور پاکستان که با لباس خاص مناسب حضور در اماکن و محافل معنوی به دیدار رهبر انقلاب آمده بود، گفت که ما آمده ایم این جا از شما که مرکز حکمت هستید، بیاموزیم و بخواهیم که برای ما دعا کنید و دولت و ملت پاکستان را یاری نمایید .

بسیاری از مقامات درخواست کننده ی ملاقات با رهبر انقلاب از دبیرکل سازمان ملل متحد تا نخست وزیر هند و نخست وزیر بنگلادش و رؤسای جمهور پاکستان و زیمبابوه و رئیس اتحادیه ی آفریقا و دیگران اصرار داشتند که قبل از اجلاس، با رهبر معظم انقلاب دیدار کنند. این درخواست به این دلیل بود که آنها می خواستند نظراتشان را به ایشان منتقل کنند و بدانند که اصول و برنامه ها و سیاست های جمهوری اسلامی ایران در جهت عمال مدیریت درست در نهضت عدم تعهد و از قوه به فعل درآوردن این ظرفیت ها چیست، چرا که در زمانی که حسنی مبارک در مصر، رئیس این تشکیلات بود، انصافاً هیچ کار جدی در جهت رفع مشکلات عدم تعهد اتفاق نیفتاد و تعدادی از رؤسای این کشورها از این روند گله مند بودند .

دیدگاه رهبر انقلاب درباره جنبش عدم تعهد؛ من در اجلاس های هند، زیمبابوه، یوگسلاوی و کلمبیا شرکت کرده بودم و اجلاس تهران پنجمین اجلاس عدم تعهد بود که بنده در آن شرکت کردم. زمینه و سطح شرکت کنندگان در تهران به هیچ وجه قابل مقایسه با آن اجلاس ها نبود. این فقط حرف من نیست، اقرار رئیس اتحادیه ی آفریقا هم هست. این سطح حضور ظرفیت زیادی به این اجلاس می دهد که امیدواریم تحت هدایت کلی رهبری انقلاب اسلامی انشاءالله به جای مناسبی برسد و مشکلات کشورهای عضو عدم تعهد را حل کند .

معاون نخست وزیر هندوستان در دیدار نخست وزیر این کشور با رهبر معظم انقلاب تأکید کرد که موضع ما در رابطه با سوریه مانند موضع شما است. ما مخالف دخالت مسلحانه و تسلیح مخالفان در سوریه هستیم. ما در شورای امنیت به قطعنامه ای که علیه سوریه بود، رأی موافق ندادیم .

نظر رهبری این است که نهضت عدم تعهد باید با تمام وجود از تمام کشورهای عضو حمایت کند. همچنین ایشان خواهان فعال شدن دبیرخانه ی نهضت عدم تعهد هستند تا هر عضوی از این ۱۲۰ کشور که مشکلی دارد، به دبیرخانه منعکس کند و دبیرخانه و ریاست اجلاس در جهت رفع مشکلات اعضا تلاش کنند و ملجأ و پناه کشورهای عضو باشند و هر کجا که ظلمی از سوی کشورهای ابرقدرت اعمال شد، دبیرخانه و ریاست اجلاس بتوانند با مشورت و فراخوانی، همه ی امکانات و ظرفیت ها را برای رفع ظلم از آن کشور به کار ببندند .

نظر رهبری این است که نهضت عدم تعهد از حالت سکون خارج شود و همان خواسته ی اعضای این جنبش عیناً اجابت شود تا ما بتوانیم یک تحول اساسی از حرف به عمل در نهضت عدم تعهد ایجاد کنیم و این توقع مقام معظم رهبری از دستگاه اجرایی کشور است که انشاءالله یک دبیرخانه ی فعالی شکل بگیرد .

به نظر بنده رهبر معظم انقلاب خواستار این هستند که از ظرفیت عظیم نهضت عدم تعهد -که پس از سازمان ملل متحد مهم ترین ظرفیت تأثیرگذار در صحنه ی بین المللی و افکار عمومی جهان است- بهترین استفاده برای رفع مشکلات این کشورها صورت گیرد و ما فقط به برگزاری یک کنفرانس اکتفا نکنیم؛ اتفاقی که پس از برگزاری اجلاس سران کنفرانس اسلامی افتاد. با زحمت فراوانی کنفرانس اسلامی در تهران تشکیل شد و در آذر ۱۳۷۶ به بهترین نحو برگزار شد، اما تنها یک کنفرانس برگزار شد؛ دبیرخانه ای هم در این جا تأسیس شد اما استفاده ی مطلوبی در این فرصت سه ساله صورت نگرفت. آن چیزی که مد نظر مقام معظم رهبری است، این است که امروز از ظرفیت به وجود آمده باید به بهترین نحو استفاده کرد .

مسئله سوریه؛ همچنان که یکی از مسائل مهم و پرچالش امروز، مسئله سوریه است، طبیعی است که این موضوع در اجلاس تهران هم از سوی طرف های گوناگون مطرح و پیگیری شود. مدت ها پیش از برگزاری اجلاس، نظر غربی ها این بود که اگر اجلاس در ایران برگزار شود، دست ایران برای دخالت در سوریه باز می شود. پیشنهادهایی هم از سوی برخی کشورها پیش از برگزاری اجلاس صورت گرفت. هدف این پیشنهادها این بود که انگیزه از ایران برای استفاده از ظرفیت عدم تعهد در حل سیاسی مسأله ی سوریه در هنگام برگزاری اجلاس و پس از آن گرفته شود. با همین هدف و درست به موازات برگزاری عدم تعهد، اجلاس مکه را تدارک دیدند .

مهم ترین خواست و مطالبه کشورهای عضو جنبش عدم تعهد، فعال شدن بیش از پیش این جنبش و نقش آفرینی آن در عرصه ی جهانی است؛ خواسته ای که وجه مشترک اظهارات مقامات عالی این کشورها در ملاقات با رهبر معظم انقلاب نیز بود .

با رهنمود رهبر معظم انقلاب قرار بر این شد که جمهوری اسلامی ایران از ظرفیت پیش آمده در نهضت عدم تعهد برای رفع تشنج از سوریه استفاده کند و به اصلاح امور از طریق مسالمت آمیز مبادرت ورزد. البته این مسأله خواسته ی مقامات بلندپایه ی بین المللی و کشورهای مهم نهضت عدم تعهد از رهبر معظم انقلاب بود. نخست وزیر هندوستان که بی تردید تأثیرگذارترین عضو عدم تعهد است و همچنین دیگران این درخواست را مطرح کردند. بر خلاف بعضی حرف هایی که پس از ملاقات دبیرکل سازمان ملل از جانب برخی افراد مرتبط با دبیرخانه ی این سازمان پخش شده است، دبیرکل سازمان ملل به هیچ وجه حرفی خارج از قاعده های متعارف نزد، بلکه از ابتدا بافروتنی به این دیدار آمد و پس از تشکر از رهبر انقلاب و مردم ایران بابت سهم بزرگی که در شکل گیری تمدن بشری داشته اند، خطاب به رهبر انقلاب گفت: چون شما رهبر ایران و همین طور رهبر مذهبی مسلمانان منطقه هستید و رهنمودهای شما هم در ایران و هم در منطقه مؤثر است، لذا ما از شما خواهش می کنیم که در مسأله ی سوریه دخالت فعال کنید تا این مسأله به صورت مناسب و مسالمت آمیز حل شود .

رهبر معظم انقلاب هم تصریح کردند که حل مسأله ی سوریه منوط به این است که طرف های خارجی نیروهای معارض را مسلح نکنند، چرا که عملاً در آن جا یک جنگ نیابتی در حال وقوع است. یعنی عده ای معارض سوری و غیر سوری توسط مخالفین دولت سوریه در کشورهای خارجی که هر کدام با انگیزه ای با دولت سوریه مخالفت می کنند، با حکومت می جنگند. اگر قرار باشد این رسم در همه ی دنیا جابیفتد که معارضین و مخالفین دولت تظاهرات بکنند و به این وسیله از کشورهای خارجی پول و اسلحه بگیرند، دیگر در دنیا آرامش و ثباتی باقی نمی ماند. رهبری مثالی زدند و گفتند: اگر در کشورهای اروپایی که مردم مدت ها است به خاطر مشکلات اقتصادی در پرتغال، اسپانیا، ایتالیا و فرانسه مشغول مبارزه ی مسالمت آمیز علیه دولت هستند، اگر به آنها هم مانند سوریه کمک تسلیحاتی و مالی کنند، برای دولت های این کشورها همان وضعیتی پیش می آید که برای دولت سوریه ی امروز پیش آمده است .

رئیس جمهور پاکستان که با لباس خاص مناسب حضور در اماکن و محافل معنوی به دیدار رهبر انقلاب آمده بود، گفت که ما آمده ایم این جا از شما که مرکز حکمت هستید، بیاموزیم و بخواهیم که برای ما دعا کنید و دولت و ملت پاکستان را یاری نمایید .

بر این اساس بود که ایشان در ملاقات هایی که داشتند، رهنمودهای لازم را درباره ی مسأله ی سوریه مطرح کردند. لذا ونزوئلا اعلام کرد که چون تعداد زیادی از کشورهای عضو عدم تعهد درخواست کرده اند که برای سوریه کاری صورت بگیرد، ما از ریاست اجلاس -آقای دکتر احمدی نژاد- می خواهیم که از کشورهای صاحب نفوذ با حفظ تناسب، دعوت به مشورت کند و در رابطه با سوریه و موارد مشابه در دنیای غیر متعهد ها کارهای مؤثری را در جهت حل مشکلات صورت دهند. همچنین معاون نخست وزیر هندوستان در دیدار نخست وزیر این کشور با رهبر معظم انقلاب تأکید کرد که موضع ما در رابطه با سوریه مانند موضع شما است. ما مخالف دخالت مسلحانه و تسلیح مخالفان در سوریه هستیم. ما در شورای امنیت به قطعنامه ای که علیه سوریه بود، رأی موافق ندادیم. او هم از ایران می خواست که به نوعی در جهت حل مسالمت آمیز مسأله ی سوریه دخالت کند .

چگونگی دیدارهای رهبری با مقامات حاضر در اجلاس؛ در این مدت حرف هایی را مطرح کردند که ولایتی با اطرافیان مقامات شرکت کننده در اجلاس تهران رایزنی می کند تا با رهبری دیدار داشته باشند. در حالی که موضوع کاملاً برعکس بود. این مقامات بودند که با ما تماس می گرفتند و خواهان وقت ملاقات با رهبری می شدند. تعداد درخواست های مقامات شرکت کننده در اجلاس تهران برای ملاقات با رهبر معظم انقلاب قریب ۳۰ مورد بود که به طور طبیعی برگزاری همه ی این دیدارها خارج از ظرفیت محدودی بود که وقت اجلاس در اختیار می گذاشت. بنابراین کمتر از بیست مورد دیدار امکان وقوع داشت. بعضی از این مقامات با وزارت خارجه یا دفتر بنده ارتباط برقرار می کردند تا هرطور شده، یک وقت ملاقات با رهبر معظم انقلاب در اختیار داشته باشند. آقای یان الیاسون که در زمان دبیرکلی پرز دکوئیار در سازمان ملل متحد، قائم مقام دبیرکل بود و الان هم همین سمت را دارد، از طریق وزارت امور خارجه و نمایندگی ما در نیویورک مدت ها اصرار داشت که تلفنی با من صحبت کند. تا این که حدود ۱۰ روز پیش از برگزاری اجلاس، تلفنی با من صحبت کرد و از رفاقت قدیمی خودش با من استفاده کرد و گفت من خواهشم این است که مقام رهبری دبیرکل را بپذیرند و به درخواست های ایشان توجه کنند .

همین طور سفیر هندوستان نیز حدود ده روز قبل از تشکیل اجلاس به ملاقات من آمد و به من گفت که نخست وزیر گفته است که تمایل دارد ملاقاتش با رهبر معظم انقلاب یک روز قبل از اجلاس، یعنی در روز چهارشنبه برگزار شود تا ایشان خدمت رهبر معظم انقلاب برسند و نظرات ایشان درباره ی جنبش عدم تعهد و دیگر مسائل را قبل از ورود به اجلاس دریافت کنند. من این نظرات را منتقل کردم و رهبر معظم انقلاب هم پذیرفتند و چهارشنبه غروب به ایشان وقت دادند .